Kuropatwa szara- rodzimy gatunek, który wraca na nasze pola (łać.Perdix Perdix)

Kuropatwa szara to nasz rodzimy gatunek kuraka powszechnie niegdyś występująca na polach i stepach całej północnej Europy. Jej populacja obecnie przeżywa regres, który spowodowany jest intensyfikacją i chemizacją rolnictwa. Osoby starsze doskonale znają tego ptaka, natomiast dla osób w urodzonych pod koniec lat 80-tych XX wieku, kuropatwa szara może wydawać się już gatunkiem mało znanym. Warto więc poznać bliżej tego pięknego ptaka, gdyż często można go też spotkać w przydomowych hodowlach ptaków ozdobnych gdzie stanowi bardzo atrakcyjny okaz.

Pochodzenie i występowanie kuropatwy szarej

Kuropatwa szara była pierwotnie gatunkiem stepowym, który wraz z wycinaniem lasów i rozwojem osadnictwa rozprzestrzenił się stopniowo na całą Europę, częściowo w drodze introdukcji dokonywanych już w XVI a później częściowo samoistnie. Obecnie zamieszkuje Europę i Azję Zachodnia do 60 szerokości geograficznej północnej, a także Amerykę Północną w tym samym pasie klimatycznym (populacja wolno żyjąca powstała po introdukcji kuropatw w XIXw zapewne z Węgier). W Polsce występuje w całym kraju. Kuropatwy zamieszkują tereny otwarte, pokryte niska roślinnością, kępami krzewów lub wyższych chwastów a więc w warunkach klimatu umiarkowanego obecnie najczęściej pola uprawne łąki i pastwiska. Unikają terenów skalistych wilgotnych oraz rozległych monokultur, gdzie nie znajdują osłony dla gniazd. Po żniwach przenoszą się w uprawy roślin okopowych, a zimę spędzają na ogół na oziminach lub na nieużytkach lub w zielonych poplonach. Często podchodząc też w tym okresie w poszukiwaniu pokarmu w pobliże osiedl ludzkich.

Wygląd kuropatwy szarej

Kuropatwa szara pomimo nazwy jest zupełnie innym ptakiem niż kuropatwa czerwona, która dla dla obszaru polski jest gatunkiem obcym. Nasza Kuropatwa szara to ptak średniej wielkości z krótkim ogonem i zaokrąglonymi skrzydłami. Spód ciała kuropatwy jest jasno popielaty, na piersi występuję często czekoladowa podkowa. Podkowa może występować zarówno u samców jak i u samic.

Samiec kuropatwy, opis i szczególne cechy wyglądu

Dorosły samiec kuropatwy ma boki głowy i podgardle rdzawe, głowę brązową z wąskimi jasnymi cętkami. Wierzch ciała z delikatnie mieniący się w kolorach rdzawym, szarym i brązowym z poprzecznym prążkowaniem. Pióra okrywowe skrzydeł ma brązowe przechodzące w rdzawy z jasną cętką wzdłuż stosiny. Na bokach ciała na szarym tle posiada szerokie poprzeczne rdzawo brązowe paski. Wokół oczu mogą pojawiać się czerwono pomarańczowe korale, które w okresie godowym przyjmują bardziej intensywną barwę. Nogi i dziób są szaroniebieskie. Stąd angielska nazwa kuropatwy szarej (ang. Grey Leg Partridge) Lotki są jasnobrązowe z7-8 rozmytymi jasnymi prążkami, sterówki rdzawe z których tylko w wewnętrzne pary są prążkowane jak wierzch ciała.

Samica kuropatwy nieznacznie różni się od samca

U dorosłej samicy kuropatwy kolor rdzawy zastąpiony jest brązowym. Ogólnie jest ona jaśniejsza i mniej kontrastowo ubarwiona. Na pokrywach skrzydłowych oprócz podłużnej cętki występuje kilka poprzecznych jasnych prążków. Na tej podstawie można z dużą pewnością rozróżnić płeć osobnika. Jasne cętki na głowie rozszerzają się w trójkątne plamki. Młode do trzeciego miesiąca życia są jasnobrązowe w jasne podłużne cętki, później podobne do dorosłych. Różnią się tylko ostrymi zakończeniami skrajnych lotek i żółtym kolorem nóg.

*Podane w powyższej tabeli wartości są uśrednione i mogę nieznacznie różnić się u poszczególnych osobników.

** Waga kuropatwy zmienia się w cyklu rocznym, maksymalna osiągają kuropatwy w zimie, minimalną w okresie lęgowym.

Co jedzą kuropatwy? Dieta i upodobania żywieniowe kuropatw

Dorosłe kuropatwy żywią sie głównie pokarmem roślinnym z dodatkiem 5-10% pokarmu zwierzęcego - bezkręgowców, żerując na ziemi wśród roślin do wysokości 20cm. Skład pokarmu zmienia się w cyklu rocznym. Zima i na wiosnę przeważają zielone części zbóż i traw, a lecie jesienią wszelkiego rodzaju nasiona. Przede wszystkim chwastów. Wśród chwastów ulubionymi gatunkami w diecie kuropatw są gwiazdnica pospolita, wiechlina, różne gatunki rdestu, komosy i poziewnika.

Czym karmić małe kuropatwy

Dieta piskląt kuropatwy szarej zawiera w pierwszych dwóch tygodniach życia objętościowo przynajmniej 50% owadów. Białko zwierzęce pozyskiwane z owadów jest istotnym składnikiem diety piskląt kuropatwy. Owo białko zwierzęce dostępne jest w postaci głównie larw błonówek i motyli żerujących na liściach zbóż i traw, duże pluskwiaki, chrząszcze z rodziny ryjkowców, stonkowatych i biegaczowatych oraz drobniejsze pluskwiaki- głównie mszyce żyjące w zbożach. Niekiedy zjadane są duże ilości wolno poruszających się muchówek i larw mrówek.

Okres godowy i lęgi u kuropatw- Kuropatwa szara nie zawsze ma kolorowo

Zimę kuropatwy spędzają w stadkach rodzinnych. Wczesną wiosną oddzielają się od nich starsze pary, a osobniki jednoroczne tworzą okresowo duże zgrupowania, gdzie poprzez wielodniowe gonitwy i bijatyki formują się pary, które następnie zajmują własne terytoria. W maju samica wygrzebuje w ziemi płytki dołek pod osłoną traw lub krzewów, wyścielając go suchymi trawami i liśćmi po czym w ostępach 1 dniowych składa do niego 12-20 jaj. Jaja są oliwkowo szare. Każde jajo z osobna jest jednorodne, gładkie w swojej barwie bez nakropień i cętek.

Okres wysiadywanie trwa około 25 dni. Jaja wysiaduje tylko samica ale samiec przez cały ten okres pozostaje w pobliżu i pełni rolę strażnika. W połowie czerwca z jaj wylęgają się pisklęta. Pomimo, tego, że jaja znoszone były w przeciągu 3 tygodni, to wszystkie pisklęta wylęgają się praktycznie jednocześnie (w ciągu 12 godzin).

W przypadku zniszczenia gniazda, para zakłada kolejne gniazdo, i kolejne jeśli również zajdzie taka potrzeba. Każde kolejne gniazdo ma coraz to mniejszą ilość jaj.

Biologia i behawior kuropatwy szarej

Kuropatwy są zagniazdownikami, a więc już w kilkanaście godzin po wykluciu pisklęta opuszczają gniazdu podążając za matką. Samodzielnie też pobierają pokarm. Już po około 20 dniach potrafią przefrunąć kilkadziesiąt metrów. W 14 tygodniu życia kuropatwy osiągają już wielkość ptaków dorosłych i do godów przystępują kolejnej wiosny.
W takim stadku rodzinnym kuropatwy pozostają do zimy. Stadko takie może też "przysposobić" samotne kogutki lub parki nieprowadzące młodych. Kuropatwy dorosłe pierzą się dwa razy do roku. Pierzenie zupełne następuje po ukończeniu lęgów, a częściowe przed okresem lęgowym.
Kuropatwa szara jest gatunkiem osiadłym, przemieszczając się w cyklu rocznym w obrębie kilku- kilkunastu hektarów, ale nie dalej niż w promieniu paru kilometrów. Nawet po wsiedleniu z hodowli kuropatwy pozostają w obrębie nie większym niż 5km od miejsca wsiedlania.

Zagrożenia dla kuropatwy szarej

Śmiertelność wśród dorosłych kuropatw w środowisku naturalnym wynosi 50-80% rocznie, zależnie od grubości pokrywy śnieżnej w zimie oraz strat samic wysiadujących, ginących od drapieżników i podczas sianokosów. Znacznie większą rolę odgrywa w popluacji kuropatwy szarej śmiertelność piskląt w pierwszych tygodniach życia. Jest to bezpośrednio związane z dostępnością pokarmu - owadów w środowisku. Jak wiadomo owady są kluczowym elementem diety kuropatwy szarej w pierwszych tygodniach życia. Ograniczona dostępność bazy żerowej na owadach jest bezpośrendią implikacją intensyfikacji powszechnej chemizacji rolnictwa jaką możemy obserwować w ciągu kilku ostatnich dekad.
Oprócz opisanych wyżej czynników, duży wpływ na roczne wahania liczebności populacji mają warunki pogodowe. Zimna wiosna lub deszczowe i zimne lato w oczywistym stopniu przyczyniają się do wysokiej śmiertelności wśród piskląt.

Hodowla kuropatwy szarej- istotne informacje

O samej hodowli kuropatw piszemy w dziale hodowlanym w rozdziale Hodowla kuropatw, gdzie szczegółowo opisaliśmy zagadnienie związane z tą tematyką. Warto jednak tutaj wspomnieć, że kuropatwa szara oprócz tego, że jest naszym rodzimym gatunkiem jest również łownym, który niegdyś ze względu na dużą populację był intensywnie eksploatowany łowiecko. Obecnie na skutek niekorzystnych zmian następujących w rolnictwie: powszechna chemizacja oraz rekultywacja nieużytków, komasacja gruntów z likwidacją miedz śródpolnych myśliwi praktycznie zaprzestali polowań na kuropatwę i obecnie skupiają swoje wysiłki na odbudowie populacji. Działania te polegają na odbudowie siedlisk, regulacji presji drapieżników oraz wsiedleniach kuropatw z hodowli. W przypadku tego ostatniego wsiedleń, istotne jest aby w hodowli utrzymać odpowiednio bogatą i mocną pulę genetyczną które będzie mogła skutecznie wzbogacać pulę genów w naturalnym środowisku. Dlatego też hodowla kuropatw jest dość trudna, a na prowadzenie hodowli kuropatwy szarej wymagane jest na specjalne pozwolenie.